II. ĐÁNH GIÁ THÀNH QUẢ CỦA CÁC TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM
1. Đánh giá thành quả quản lý ở trung tâm chi phí
Thành quả quản lý của các nhà quản trị ở trung tâm chi phí được đánh giá qua báo cáo thành quả được lập cho từng trung tâm chi phí riêng biệt,
Thông tin đưa vào báo cáo thành quả để đánh giá thành quả của các nhà quản trị ở trung tâm chi phí chỉ là chi phí có thể kiểm soát được bởi từng nhà quản trị ở từng trung tâm chi phí. Bằng việc so sánh chi phí thực tế với chi phí dự toán, các nhà quản trị có thể biết được chênh lệch nào là tốt (T), chênh lệch nào là xấu (X).
Ví dụ 6.1:
Phân xưởng 1 của Nhà máy 2 của Công ty X, tháng 11 năm 20x5 có 100 sản phẩm sản xuất thực tế, trong khi đó, theo dự toán sản xuất số lượng sản phẩm sản xuất của tháng 11 là 110 sản phẩm.
Minh họa 6.3 cho thấy một báo cáo thành quả quản lý chi phí của quản đốc phân xưởng 1 thuộc Nhà máy 2 của Công ty X trên.
Minh họa 6.3. Báo cáo thành quả quản lý chi phí
Phân xưởng 1
Báo cáo thành quả quản lý chi phí
Tháng 11 năm 20x5
Báo cáo thành quả quản lý chi phí ở minh họa 6.3 cho thấy vì sao chi phí có thể kiểm soát thực tế đã biến động 2260 ngđ (48.450 ngđ - 51.110 ngđ) so với dự toán tình. Chênh lệch này không phản ánh thành quả kiểm soát chi phí của quản đốc phân xưởng 1, do bao gồm cả chênh lệch (4.510 ngđ) do ảnh hưởng của biến động khối lượng sản xuất thực tế (100 sản phẩm) so với dự toán (110 sản phẩm). Chính chênh lệch dự toán linh hoạt (1.850 ngđ) mới phản ánh thành quả kiểm soát chi phí của quản đốc phân xưởng 1. Thông tin chi tiết của chênh lệch dự toán linh hoạt theo các khoản mục chi phí trên báo cáo này giúp quản đốc phân xưởng 1 tìm hiểu thêm nguyên nhân gây ra các chênh lệch nhằm kiểm soát chi phí tốt hơn cho các kỳ sau.
2. Đánh giá thành quả quản lý ở trung tâm doanh thu
Thành quả quản lý của các trung tâm doanh thu thường được đánh giá bằng việc so sánh doanh thu có thể kiểm soát giữa thực tế so với dự toán và phân tích các chênh lệch phát sinh.
Nếu trung tâm doanh thu được toàn quyền định giá bán, số lượng sản phẩm tiêu thụ thì trách nhiệm sẽ được đánh giá trên doanh thu tạo ra.
Minh họa 6.4, minh họa trường hợp các nhà quản trị của cửa hàng 1, một trung tâm doanh thu, được toàn quyền định giá bán. Thành quả quản lý doanh thu của cửa hàng trưởng Cửa hàng 1 được đánh giá thấp do doanh thu có thể kiểm soát thực tế (51.000 ngđ) giảm 14.000ngđ so với doanh thu dự toán (65.000ngđ). Do ảnh hưởng của biến động khối lượng sản phẩm tiêu thụ làm doanh thu thực tế giảm so với dự toán 15.000ngđ và do ảnh hưởng của biến động giá bán, làm doanh thu thực tế tăng 1.000ngđ so với dự toán.
Minh họa 6.4. Báo cáo thành quả quản lý doanh thu trong trường hợp nhà quản trị trung tâm doanh thu toàn quyền định giá bán
Cửa hàng 1
Báo cáo thành quả quản lý doanh thu
Tháng 11 năm 20x5
Nếu chính sách giá được xác định bên ngoài trung tâm doanh thu (cấp công ty), khi đó, các nhà quản trị trung tâm doanh thu sẽ chịu trách nhiệm về số lượng và kết cấu mặt hàng bán ra.
Minh họa 6.5, minh họa hợp các nhà quản trị của Cửa hàng 2 - một trung tâm doanh thu, nhưng không được toàn quyền định giá bán. Thành quả quản lý doanh thu của cửa hàng trưởng Cửa hàng 2 được đánh giá thấp do doanh thu có thể kiểm soát thực tế (50.000 ngd) giảm 15.000 ngđ so với doanh thu dự toán (65.000ngđ). Trong trường hợp này, thành quả quản lý doanh thu được đánh giá thấp chỉ do ảnh hưởng của biến động khối lượng sản phẩm tiêu thụ, giá bản không ảnh hưởng đến thành quả quản lý của cửa hàng trưởng Cửa hàng 2.
Minh họa 6.5. Báo cáo thành quả quản lý doanh thu - Trường hợp nhà quản trị trung tâm doanh thu không được quyền định giá bán
Cửa hàng 2
Báo cáo thành quả quản lý doanh thu
Tháng 11 năm 20x5
Lưu ý: Khi đánh giá thành quả của các trung tâm doanh thu, cần quan tâm đến chi phí của từng sản phẩm nhằm thúc đẩy các nhà quản trị ở trung tâm doanh thu lưu ý tối đa hóa lợi nhuận gộp chứ không phải chỉ doanh thu Nếu chỉ dựa vào doanh thu để đánh giá, các nhà quản trị có thể tìm cách giảm giá để tăng doanh thu, hoặc thúc đẩy tiêu thụ những mặt hàng có doanh thu lớn nhưng lợi nhuận thấp. Những hành vi như thế có thể làm gia tăng doanh thu nhưng giảm lợi nhuận trên tổng thể công ty.
3. Đánh giá thành quả quản lý ở trung tâm lợi nhuận
Thành quả quản lý của các nhà quản trị ở trung tâm lợi nhuận được đánh giá thông qua báo cáo thành quả được lập cho từng trung tâm lợi nhuận riêng biệt.
Thông tin đưa vào báo cáo để đánh giá thành quả của các nhà quản trị ở trung tâm lợi nhuận chỉ là lợi nhuận có thể kiểm soát bởi nhà quản trị ở từng trung tâm lợi nhuận. Do lợi nhuận là chênh lệch giữa doanh thu và chi phí, nên chỉ doanh thu có thể kiểm soát và chi phí có thể kiểm soát mới được đưa vào báo cáo thành quả. Chi phí có thể kiểm soát được phân loại theo biến phí và định phí khi đưa vào báo cáo thành quả. Như vậy, bao cao thành quả được sử dụng để đánh giá thành quả quản lý của các nhà quản trị ở trung tâm lợi nhuận là báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh được trình bày dưới hình thức số dư đảm phí, nhưng chỉ bao gồm doanh thu và chi phí có thể kiểm soát được bởi các nhà quản trị của trung tâm lợi nhuận. Bằng việc so sánh thông tin thực tế với thông tin dự toán, các nhà quản trị có thể biết được chênh lệch nào là có lợi, chênh lệch nào là bất lợi, chênh lệch nào do biến động của khối lượng hoạt động, chênh lệch nào do thành quả kiểm soát doanh thu và chi phí mang lại
1. Đánh giá thành quả quản lý ở trung tâm chi phí
Thành quả quản lý của các nhà quản trị ở trung tâm chi phí được đánh giá qua báo cáo thành quả được lập cho từng trung tâm chi phí riêng biệt,
Thông tin đưa vào báo cáo thành quả để đánh giá thành quả của các nhà quản trị ở trung tâm chi phí chỉ là chi phí có thể kiểm soát được bởi từng nhà quản trị ở từng trung tâm chi phí. Bằng việc so sánh chi phí thực tế với chi phí dự toán, các nhà quản trị có thể biết được chênh lệch nào là tốt (T), chênh lệch nào là xấu (X).
Ví dụ 6.1:
Phân xưởng 1 của Nhà máy 2 của Công ty X, tháng 11 năm 20x5 có 100 sản phẩm sản xuất thực tế, trong khi đó, theo dự toán sản xuất số lượng sản phẩm sản xuất của tháng 11 là 110 sản phẩm.
Minh họa 6.3 cho thấy một báo cáo thành quả quản lý chi phí của quản đốc phân xưởng 1 thuộc Nhà máy 2 của Công ty X trên.
Minh họa 6.3. Báo cáo thành quả quản lý chi phí
Phân xưởng 1
Báo cáo thành quả quản lý chi phí
Tháng 11 năm 20x5
| Chi phi có thể kiểm soát | Thực tế | Chênh lệch dự toán linh hoạt | Dự toán linh hoạt | Chênh lệch khối lượng | Dự toán tĩnh |
| Chi phí NVL trực tiếp | 23900 | 1400 (X) | 22500 | -2250 (T) | 24750 |
| Chi phí nhân công trực tiếp | 15200 | 300 (X) | 14900 | -1490 (T) | 16390 |
| Biến phí sản xuất chung: | |||||
| Công cụ | 1400 | -1200 (T) | 2600 | -260 (T) | 2860 |
| Lương bảo trì | 6000 | 900 (X) | 5100 | -510 (T) | 5610 |
| Định phí sản xuất chung: | |||||
| Chi phí hành chính | 1200 | 200 (X) | 1000 | 0 | 1000 |
| Các chi phí khác | 750 | 250 (X) | 500 | 0 | 500 |
| Tổng cộng | 24550 | -22050 (X) | 46600 | -4510 (T) | 51110 |
Báo cáo thành quả quản lý chi phí ở minh họa 6.3 cho thấy vì sao chi phí có thể kiểm soát thực tế đã biến động 2260 ngđ (48.450 ngđ - 51.110 ngđ) so với dự toán tình. Chênh lệch này không phản ánh thành quả kiểm soát chi phí của quản đốc phân xưởng 1, do bao gồm cả chênh lệch (4.510 ngđ) do ảnh hưởng của biến động khối lượng sản xuất thực tế (100 sản phẩm) so với dự toán (110 sản phẩm). Chính chênh lệch dự toán linh hoạt (1.850 ngđ) mới phản ánh thành quả kiểm soát chi phí của quản đốc phân xưởng 1. Thông tin chi tiết của chênh lệch dự toán linh hoạt theo các khoản mục chi phí trên báo cáo này giúp quản đốc phân xưởng 1 tìm hiểu thêm nguyên nhân gây ra các chênh lệch nhằm kiểm soát chi phí tốt hơn cho các kỳ sau.
2. Đánh giá thành quả quản lý ở trung tâm doanh thu
Thành quả quản lý của các trung tâm doanh thu thường được đánh giá bằng việc so sánh doanh thu có thể kiểm soát giữa thực tế so với dự toán và phân tích các chênh lệch phát sinh.
Nếu trung tâm doanh thu được toàn quyền định giá bán, số lượng sản phẩm tiêu thụ thì trách nhiệm sẽ được đánh giá trên doanh thu tạo ra.
Minh họa 6.4, minh họa trường hợp các nhà quản trị của cửa hàng 1, một trung tâm doanh thu, được toàn quyền định giá bán. Thành quả quản lý doanh thu của cửa hàng trưởng Cửa hàng 1 được đánh giá thấp do doanh thu có thể kiểm soát thực tế (51.000 ngđ) giảm 14.000ngđ so với doanh thu dự toán (65.000ngđ). Do ảnh hưởng của biến động khối lượng sản phẩm tiêu thụ làm doanh thu thực tế giảm so với dự toán 15.000ngđ và do ảnh hưởng của biến động giá bán, làm doanh thu thực tế tăng 1.000ngđ so với dự toán.
Minh họa 6.4. Báo cáo thành quả quản lý doanh thu trong trường hợp nhà quản trị trung tâm doanh thu toàn quyền định giá bán
Cửa hàng 1
Báo cáo thành quả quản lý doanh thu
Tháng 11 năm 20x5
Nếu chính sách giá được xác định bên ngoài trung tâm doanh thu (cấp công ty), khi đó, các nhà quản trị trung tâm doanh thu sẽ chịu trách nhiệm về số lượng và kết cấu mặt hàng bán ra.
Minh họa 6.5, minh họa hợp các nhà quản trị của Cửa hàng 2 - một trung tâm doanh thu, nhưng không được toàn quyền định giá bán. Thành quả quản lý doanh thu của cửa hàng trưởng Cửa hàng 2 được đánh giá thấp do doanh thu có thể kiểm soát thực tế (50.000 ngd) giảm 15.000 ngđ so với doanh thu dự toán (65.000ngđ). Trong trường hợp này, thành quả quản lý doanh thu được đánh giá thấp chỉ do ảnh hưởng của biến động khối lượng sản phẩm tiêu thụ, giá bản không ảnh hưởng đến thành quả quản lý của cửa hàng trưởng Cửa hàng 2.
Minh họa 6.5. Báo cáo thành quả quản lý doanh thu - Trường hợp nhà quản trị trung tâm doanh thu không được quyền định giá bán
Cửa hàng 2
Báo cáo thành quả quản lý doanh thu
Tháng 11 năm 20x5
Lưu ý: Khi đánh giá thành quả của các trung tâm doanh thu, cần quan tâm đến chi phí của từng sản phẩm nhằm thúc đẩy các nhà quản trị ở trung tâm doanh thu lưu ý tối đa hóa lợi nhuận gộp chứ không phải chỉ doanh thu Nếu chỉ dựa vào doanh thu để đánh giá, các nhà quản trị có thể tìm cách giảm giá để tăng doanh thu, hoặc thúc đẩy tiêu thụ những mặt hàng có doanh thu lớn nhưng lợi nhuận thấp. Những hành vi như thế có thể làm gia tăng doanh thu nhưng giảm lợi nhuận trên tổng thể công ty.
3. Đánh giá thành quả quản lý ở trung tâm lợi nhuận
Thành quả quản lý của các nhà quản trị ở trung tâm lợi nhuận được đánh giá thông qua báo cáo thành quả được lập cho từng trung tâm lợi nhuận riêng biệt.
Thông tin đưa vào báo cáo để đánh giá thành quả của các nhà quản trị ở trung tâm lợi nhuận chỉ là lợi nhuận có thể kiểm soát bởi nhà quản trị ở từng trung tâm lợi nhuận. Do lợi nhuận là chênh lệch giữa doanh thu và chi phí, nên chỉ doanh thu có thể kiểm soát và chi phí có thể kiểm soát mới được đưa vào báo cáo thành quả. Chi phí có thể kiểm soát được phân loại theo biến phí và định phí khi đưa vào báo cáo thành quả. Như vậy, bao cao thành quả được sử dụng để đánh giá thành quả quản lý của các nhà quản trị ở trung tâm lợi nhuận là báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh được trình bày dưới hình thức số dư đảm phí, nhưng chỉ bao gồm doanh thu và chi phí có thể kiểm soát được bởi các nhà quản trị của trung tâm lợi nhuận. Bằng việc so sánh thông tin thực tế với thông tin dự toán, các nhà quản trị có thể biết được chênh lệch nào là có lợi, chênh lệch nào là bất lợi, chênh lệch nào do biến động của khối lượng hoạt động, chênh lệch nào do thành quả kiểm soát doanh thu và chi phí mang lại
