Phương pháp SPA (Service Price Allocation) trong kế toán.

[Son.Tran]

I. Tổng quan về Phương pháp SPA (Service Price Allocation) trong kế toán.
Phương pháp SPA (Service Price Allocation) trong kế toán, thường được sử dụng trong các hợp đồng cung cấp dịch vụ hoặc sản phẩm, giúp phân bổ giá trị của các dịch vụ, sản phẩm hoặc các phần của hợp đồng theo tỷ lệ hợp lý. Mục tiêu của phương pháp này là xác định giá trị hợp lý cho từng phần của dịch vụ hoặc sản phẩm trong các hợp đồng, qua đó hỗ trợ việc ghi nhận doanh thu và chi phí đúng đắn. Dưới đây là nội dung chi tiết về phương pháp này:

1. Khái niệm về Phương pháp SPA (Service Price Allocation)​

• SPA là viết tắt của Service Price Allocation, là phương pháp phân bổ giá trị dịch vụ trong các hợp đồng cung cấp nhiều dịch vụ hoặc sản phẩm khác nhau.
• Phương pháp này thường được sử dụng trong các hợp đồng có nhiều yếu tố (ví dụ như hợp đồng bán hàng kết hợp dịch vụ, hợp đồng bảo trì, hợp đồng cung cấp nhiều gói dịch vụ khác nhau).
• Mục đích chính của SPA là xác định giá trị hợp lý và phân bổ doanh thu và chi phí cho từng phần của hợp đồng dựa trên giá trị hoặc mức giá đã thỏa thuận.

2. Các bước áp dụng Phương pháp SPA​

Để áp dụng phương pháp này, kế toán sẽ thực hiện các bước cơ bản sau:

Bước 1: Xác định các yếu tố trong hợp đồng​

• Xác định từng dịch vụ hoặc sản phẩm trong hợp đồng (ví dụ: gói dịch vụ, sản phẩm, bảo trì, hỗ trợ sau bán hàng).
• Các yếu tố có thể bao gồm các dịch vụ độc lập hoặc các sản phẩm kết hợp.

Bước 2: Xác định giá trị của từng yếu tố​

• Tính toán giá trị riêng của từng yếu tố trong hợp đồng (ví dụ: nếu hợp đồng bao gồm một sản phẩm và dịch vụ đi kèm, cần xác định giá trị của sản phẩm và giá trị của dịch vụ).
• Việc này có thể dựa trên giá thị trường hoặc theo thỏa thuận giữa các bên trong hợp đồng.

Bước 3: Phân bổ giá trị vào các yếu tố​

• Dựa trên giá trị riêng biệt đã xác định ở bước 2, tiến hành phân bổ tổng giá trị hợp đồng cho từng yếu tố.
• Cách phân bổ có thể là theo tỷ lệ giá trị của từng yếu tố so với tổng giá trị hợp đồng.
• Ví dụ: Nếu tổng giá trị hợp đồng là 100 triệu đồng, trong đó sản phẩm chiếm 70 triệu đồng và dịch vụ chiếm 30 triệu đồng, thì việc phân bổ này sẽ giúp xác định phần doanh thu từ sản phẩm và dịch vụ.

Bước 4: Ghi nhận doanh thu và chi phí​

• Sau khi phân bổ, kế toán sẽ ghi nhận doanh thu cho từng yếu tố (sản phẩm, dịch vụ) dựa trên các phương pháp kế toán phù hợp (ví dụ: ghi nhận doanh thu khi cung cấp dịch vụ hoặc khi giao hàng).
• Phương pháp SPA cũng giúp phân bổ chi phí liên quan đến từng yếu tố để đảm bảo báo cáo tài chính chính xác và hợp lý.

3. Ứng dụng Phương pháp SPA​

• Hợp đồng dài hạn: SPA thường được sử dụng trong các hợp đồng cung cấp dịch vụ dài hạn, chẳng hạn như hợp đồng bảo trì, hợp đồng dịch vụ kỹ thuật, hợp đồng cung cấp phần mềm kết hợp với các dịch vụ hỗ trợ.
• Hợp đồng kết hợp sản phẩm và dịch vụ: Khi hợp đồng bao gồm cả sản phẩm và dịch vụ (ví dụ: bán máy móc kèm dịch vụ bảo hành), phương pháp SPA giúp phân bổ doanh thu và chi phí hợp lý cho từng phần của hợp đồng.
• Chuyển nhượng tài sản: SPA cũng có thể áp dụng trong các hợp đồng chuyển nhượng tài sản khi có nhiều phần có giá trị khác nhau, như trong các giao dịch mua bán công ty hoặc tài sản.

4. Lợi ích của Phương pháp SPA​

• Ghi nhận doanh thu chính xác: SPA giúp doanh nghiệp ghi nhận doanh thu một cách hợp lý cho từng dịch vụ hoặc sản phẩm trong hợp đồng, tránh tình trạng ghi nhận quá nhiều hoặc quá ít doanh thu.
• Tuân thủ chuẩn mực kế toán: Phương pháp này giúp các doanh nghiệp tuân thủ các chuẩn mực kế toán như IFRS (Chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế) hoặc US GAAP, đảm bảo tính minh bạch và chính xác trong báo cáo tài chính.
• Đảm bảo hợp lý trong phân bổ chi phí: Giúp doanh nghiệp phân bổ chi phí theo đúng tỷ lệ, từ đó có thể đưa ra các quyết định tài chính chính xác.
• Hỗ trợ lập kế hoạch tài chính: Bằng cách phân bổ doanh thu và chi phí một cách hợp lý, phương pháp SPA giúp doanh nghiệp có kế hoạch tài chính rõ ràng và dễ dàng hơn trong việc quản lý ngân sách và dòng tiền.

5. Kết luận
Phương pháp SPA (Service Price Allocation) trong kế toán là một công cụ hữu ích giúp phân bổ giá trị hợp lý cho từng yếu tố trong hợp đồng cung cấp dịch vụ hoặc sản phẩm, qua đó giúp doanh nghiệp ghi nhận doanh thu và chi phí chính xác, đảm bảo tuân thủ các chuẩn mực kế toán và cung cấp thông tin tài chính minh bạch.

II. Điều kiện để áp dụng phương pháp SPA tại Việt Nam
Để áp dụng phương pháp SPA (Service Price Allocation) trong kế toán tại Việt Nam, doanh nghiệp cần đáp ứng một số điều kiện nhất định, tuân thủ các quy định của Chuẩn mực Kế toán Việt Nam (VAS) và các quy định liên quan đến doanh thu từ hợp đồng. Dưới đây là các điều kiện cần thiết để áp dụng phương pháp SPA trong kế toán Việt Nam:

1. Hợp đồng có nhiều yếu tố dịch vụ hoặc sản phẩm (Hợp đồng hỗn hợp)​

Phương pháp SPA được sử dụng trong các hợp đồng có nhiều thành phần dịch vụ hoặc sản phẩm khác nhau. Ví dụ, trong hợp đồng bán hàng kết hợp dịch vụ bảo trì, hợp đồng cung cấp phần mềm và hỗ trợ, hoặc hợp đồng cho thuê kèm dịch vụ bổ sung. Cụ thể, các hợp đồng này cần có:

• Sản phẩm (ví dụ: hàng hóa, thiết bị, phần mềm).
• Dịch vụ (ví dụ: bảo trì, hỗ trợ kỹ thuật, đào tạo, tư vấn).

2. Giá trị của các thành phần trong hợp đồng có thể xác định riêng biệt​

Một điều kiện quan trọng để áp dụng SPA là các thành phần của hợp đồng phải có thể xác định giá trị riêng biệt, tức là có thể phân tách được giá trị của từng phần (sản phẩm hoặc dịch vụ) mà không bị nhầm lẫn với các phần khác. Cụ thể:

• Giá trị từng sản phẩm hoặc dịch vụ phải có thể được xác định rõ ràng, có thể là giá thỏa thuận giữa các bên, giá thị trường hoặc giá ước tính nếu giá thực tế không rõ ràng.

3. Áp dụng theo chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS) và quy định của Nhà nước​

Phương pháp SPA phải tuân thủ các chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS), đặc biệt là chuẩn mực liên quan đến doanh thu và chi phí. Cụ thể:

• VAS 14 (Doanh thu) quy định rằng doanh thu phải được ghi nhận khi đã hoàn thành nghĩa vụ đối với khách hàng, và phương pháp SPA cần được áp dụng để phân bổ doanh thu giữa các phần của hợp đồng khi hợp đồng có nhiều yếu tố.
• VAS 01 (Chuẩn mực chung) yêu cầu việc phân bổ doanh thu và chi phí phải minh bạch, hợp lý và dựa trên cơ sở có thể xác định được.

4. Khả năng phân bổ doanh thu hợp lý giữa các yếu tố​

Phương pháp SPA yêu cầu phân bổ doanh thu hợp lý giữa các yếu tố trong hợp đồng. Việc phân bổ này có thể dựa trên:

• Giá trị thị trường hoặc giá trị thỏa thuận của từng phần.
• Thời gian cung cấp dịch vụ (ví dụ, dịch vụ bảo trì có thể được phân bổ theo thời gian hoặc theo tỷ lệ hoàn thành).
• Tỷ lệ giá trị giữa các thành phần (ví dụ, sản phẩm chiếm 70%, dịch vụ chiếm 30%).

5. Chứng từ hợp lệ và hợp đồng rõ ràng​

Để áp dụng phương pháp SPA, doanh nghiệp cần có hợp đồng rõ ràng hoặc thỏa thuận hợp pháp giữa các bên, trong đó chỉ ra rõ các thành phần của hợp đồng, giá trị và phương thức thanh toán. Hợp đồng này cần phải có các điều khoản về:

• Các sản phẩm và dịch vụ cụ thể.
• Giá trị của từng phần trong hợp đồng.
• Điều khoản về thanh toán và phương thức phân bổ doanh thu.

6. Phân bổ chi phí hợp lý cho từng phần trong hợp đồng​

Doanh nghiệp cũng cần phải phân bổ chi phí hợp lý cho từng yếu tố của hợp đồng khi áp dụng phương pháp SPA. Việc phân bổ chi phí này giúp đảm bảo báo cáo tài chính phản ánh chính xác lợi nhuận từ từng phần của hợp đồng. Các chi phí có thể bao gồm:

• Chi phí sản xuất hoặc mua hàng đối với các sản phẩm.
• Chi phí cung cấp dịch vụ (ví dụ, chi phí bảo trì, chi phí hỗ trợ kỹ thuật).

7. Doanh thu ghi nhận khi có sự hoàn thành nghĩa vụ​

Phương pháp SPA cũng phải tuân theo quy định về ghi nhận doanh thu. Theo chuẩn mực VAS 14, doanh thu sẽ được ghi nhận khi:

• Đã chuyển giao quyền sở hữu sản phẩm hoặc hoàn thành dịch vụ.
• Nghĩa vụ đối với khách hàng đã được thực hiện (ví dụ, dịch vụ bảo trì cần ghi nhận doanh thu theo từng giai đoạn hoàn thành dịch vụ).

8. Khả năng phân bổ doanh thu theo thời gian hoặc giai đoạn​

Đối với các hợp đồng dài hạn hoặc hợp đồng có giai đoạn cung cấp dịch vụ, phương pháp SPA cho phép phân bổ doanh thu và chi phí theo thời gian hoặc tỷ lệ hoàn thành của từng phần công việc. Ví dụ, trong hợp đồng bảo trì kéo dài trong vài năm, doanh thu từ dịch vụ sẽ được ghi nhận dần qua từng năm.

---

Tóm tắt các điều kiện để áp dụng phương pháp SPA tại Việt Nam:​

1. Hợp đồng có nhiều phần tử dịch vụ hoặc sản phẩm (hợp đồng hỗn hợp).
2. Giá trị của các phần tử có thể xác định riêng biệt.
3. Tuân thủ chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS), đặc biệt là VAS 14 về doanh thu và VAS 01 về các nguyên tắc kế toán chung.
4. Phân bổ doanh thu hợp lý giữa các yếu tố (sản phẩm và dịch vụ).
5. Hợp đồng rõ ràng với các điều khoản chi tiết về sản phẩm/dịch vụ và giá trị của từng phần.
6. Phân bổ chi phí hợp lý cho từng phần trong hợp đồng.
7. Ghi nhận doanh thu khi hoàn thành nghĩa vụ và đảm bảo việc ghi nhận phù hợp với yêu cầu của hợp đồng.
8. Khả năng phân bổ doanh thu theo thời gian hoặc theo tỷ lệ hoàn thành trong các hợp đồng dài hạn.

Việc tuân thủ đầy đủ các điều kiện này giúp doanh nghiệp áp dụng phương pháp SPA một cách chính xác, minh bạch và phù hợp với quy định của pháp luật và chuẩn mực kế toán tại Việt Nam.

III. Ví dụ về Phương pháp SPA
Dưới đây là một ví dụ chi tiết có số liệu phức tạp để minh họa cách áp dụng phương pháp SPA (Service Price Allocation) trong kế toán, đặc biệt trong trường hợp hợp đồng cung cấp cả sản phẩm và dịch vụ.

Tình huống: Công ty XYZ ký một hợp đồng với khách hàng để cung cấp một bộ thiết bị và dịch vụ bảo trì. Chi tiết hợp đồng như sau:​

• Sản phẩm: Một bộ thiết bị công nghiệp có giá trị 200 triệu đồng.
• Dịch vụ bảo trì: Dịch vụ bảo trì thiết bị trong vòng 3 năm, trị giá 60 triệu đồng.
• Tổng giá trị hợp đồng: 260 triệu đồng.

Công ty XYZ sẽ sử dụng phương pháp SPA để phân bổ doanh thu cho từng phần (sản phẩm và dịch vụ bảo trì). Cách phân bổ này sẽ giúp công ty ghi nhận doanh thu và chi phí cho mỗi phần hợp đồng dựa trên giá trị của chúng.

Bước 1: Xác định giá trị riêng biệt của từng yếu tố​

• Giá trị sản phẩm: 200 triệu đồng.
• Giá trị dịch vụ bảo trì: 60 triệu đồng.
• Tổng giá trị hợp đồng: 200 triệu đồng (sản phẩm) + 60 triệu đồng (dịch vụ) = 260 triệu đồng.

Bước 2: Tính tỷ lệ phân bổ doanh thu​

Tính tỷ lệ giá trị của từng phần so với tổng giá trị hợp đồng:

• Tỷ lệ phân bổ cho sản phẩm = (200 triệu đồng ÷ 260 triệu đồng) x 100 = 76.92%
• Tỷ lệ phân bổ cho dịch vụ bảo trì = (60 triệu đồng ÷ 260 triệu đồng) x 100 = 23.08%

Bước 3: Phân bổ doanh thu và chi phí cho từng phần​

Công ty XYZ sẽ ghi nhận doanh thu và chi phí cho từng phần trong hợp đồng dựa trên tỷ lệ phân bổ đã tính ở trên.
Doanh thu phân bổ
Giả sử hợp đồng kéo dài trong 3 năm, và công ty ghi nhận doanh thu từ dịch vụ bảo trì mỗi năm theo tỷ lệ đều, sẽ có:

• Doanh thu từ sản phẩm: 200 triệu đồng, ghi nhận toàn bộ vào năm đầu tiên khi sản phẩm được giao.
• Doanh thu từ dịch vụ bảo trì: 60 triệu đồng, ghi nhận đều trong 3 năm (tức là 20 triệu đồng mỗi năm).

Vậy, mỗi năm công ty XYZ sẽ ghi nhận:

• Doanh thu từ sản phẩm: 200 triệu đồng (tính một lần vào năm đầu tiên).
• Doanh thu từ dịch vụ bảo trì: 20 triệu đồng mỗi năm.

Chi phí phân bổ​

• Giả sử chi phí liên quan đến sản phẩm là 120 triệu đồng và chi phí dịch vụ bảo trì là 30 triệu đồng.
• Tỷ lệ chi phí cho sản phẩm = 120 triệu đồng ÷ 150 triệu đồng= 80%
• Tỷ lệ chi phí cho dịch vụ bảo trì = 30 triệu đồng ÷ 150 triệu đồng= 20%

Do đó:

• Chi phí liên quan đến sản phẩm: 80% của chi phí sản phẩm = 120 triệu đồng * 80% = 96 triệu đồng.
• Chi phí liên quan đến dịch vụ bảo trì: 20% của chi phí bảo trì = 30 triệu đồng * 20% = 6 triệu đồng.

Bước 4: Ghi nhận doanh thu và chi phí trong các năm​

Giả sử công ty nhận thanh toán toàn bộ trong năm đầu tiên, thì kết quả ghi nhận trong các năm sẽ như sau:

Năm 1:

• Doanh thu từ sản phẩm: 200 triệu đồng.
• Doanh thu từ dịch vụ bảo trì: 20 triệu đồng (phân bổ cho dịch vụ bảo trì trong 3 năm).
• Chi phí liên quan đến sản phẩm: 96 triệu đồng.
• Chi phí liên quan đến dịch vụ bảo trì: 2 triệu đồng (phân bổ 1 năm của chi phí bảo trì).

Năm 2:

• Doanh thu từ dịch vụ bảo trì: 20 triệu đồng.
• Chi phí liên quan đến dịch vụ bảo trì: 2 triệu đồng (phân bổ 1 năm của chi phí bảo trì).

Năm 3:

• Doanh thu từ dịch vụ bảo trì: 20 triệu đồng.
• Chi phí liên quan đến dịch vụ bảo trì: 2 triệu đồng (phân bổ 1 năm của chi phí bảo trì).

Tóm tắt kết quả ghi nhận doanh thu và chi phí:​

Năm	Doanh thu từ sản phẩm	Doanh thu từ dịch vụ bảo trì	Tổng doanh thu	Chi phí sản phẩm	Chi phí dịch vụ bảo trì	Tổng chi phí	Lợi nhuận
Năm 1	200 triệu đồng	20 triệu đồng​	220 triệu đồng​	96 triệu đồng​	2 triệu đồng​	98 triệu đồng​	122 triệu đồng​
Năm 2	0 triệu đồng	20 triệu đồng​	20 triệu đồng​	0 triệu đồng​	2 triệu đồng​	2 triệu đồng​	18 triệu đồng​
Năm 3	0 triệu đồng	20 triệu đồng​	20 triệu đồng​	0 triệu đồng​	2 triệu đồng​	2 triệu đồng​	18 triệu đồng​

Kết luận​

Phương pháp SPA trong ví dụ trên giúp công ty XYZ phân bổ doanh thu và chi phí hợp lý cho từng phần trong hợp đồng, đảm bảo việc ghi nhận doanh thu và chi phí chính xác, tuân thủ các chuẩn mực kế toán, đồng thời hỗ trợ công ty quản lý tài chính hiệu quả.


Hiểu giúp chúng ta khác biệt và làm tốt hơn.

Dễ dàng hơn nữa các bạn có thể tham gia các khoá học của CLEVERCFO:
Khóa CFO: https://clevercfo.com/khoa-hoc-cfo
Khóa kế toán trưởng: https://clevercfo.com/ke-toan-truong
Khóa online: http://clevercfo.com/online