Các tình huống ứng dụng phân tích giá thành trong lập ngân sách hoạt động năm của doanh nghiệp.

[Son.Tran]

TÌNH HUỐNG 1: Lập ngân sách chi phí sản xuất đa mặt hàng (phân tích biến phí – định phí)​

Mục tiêu: Xác định chính xác tổng chi phí sản xuất để lập ngân sách chi phí theo từng mặt hàng, từ đó tổng hợp thành ngân sách toàn công ty.
Tại sao cần phân tích giá thành?

• Vì mỗi mặt hàng có giá thành đơn vị khác nhau, nếu không bóc tách riêng biệt sẽ dẫn đến lập ngân sách sai lệch.
• Phân loại biến phí và định phí giúp doanh nghiệp dự báo chi phí tăng theo sản lượng (biến phí) và duy trì ổn định (định phí), từ đó điều chỉnh kế hoạch tài chính linh hoạt.

Ví dụ chi tiết:

Mặt hàng	Sản lượng KH	Biến phí/sp (VND)	Tổng biến phí (VND)	Định phí phân bổ (VND)	Tổng chi phí (VND)
Sản phẩm A	5.000	800.000	4.000.000.000	1.000.000.000	5.000.000.000
Sản phẩm B	8.000	1.000.000	8.000.000.000	1.200.000.000	9.200.000.000
Sản phẩm C	3.000	600.000	1.800.000.000	800.000.000	2.600.000.000

Phân tích: Nếu chỉ dùng tổng định mức chi phí trung bình cho toàn doanh nghiệp, có thể phân bổ sai chi phí cho sản phẩm C (sản lượng ít, nhưng định phí cao), từ đó đưa ra giá bán sai hoặc lỗ mà không biết.

Đề xuất giải pháp:​

• Xây dựng mô hình phân bổ định phí khoa học theo thời gian máy, khối lượng sản phẩm, không chỉ theo sản lượng.
• Ứng dụng phần mềm kế toán quản trị để tự động bóc tách chi phí theo từng trung tâm chi phí (cost center).

TÌNH HUỐNG 2: Phân tích biên lợi nhuận để phân bổ ngân sách marketing
Mục tiêu: Lựa chọn mặt hàng nào nên đầu tư thêm ngân sách bán hàng – tiếp thị, dựa trên mức lợi nhuận gộp mang lại.
Tại sao cần phân tích giá thành?

• Nếu chỉ nhìn doanh thu, có thể hiểu sai rằng sản phẩm có doanh thu cao là sản phẩm tốt. Nhưng nếu giá thành cao, biên lợi nhuận thấp, doanh nghiệp có thể đốt ngân sách vào sản phẩm ít lời.

Ví dụ phân tích lợi nhuận:

Mặt hàng	Giá bán (VND)	Giá thành (VND)	Lợi nhuận gộp/sp (VND)	Số lượng dự kiến	Tổng LN gộp
A	1.500.000	1.000.000	500.000	5.000	2.500.000.000
B	2.000.000	1.600.000	400.000	8.000	3.200.000.000
C	1.200.000	950.000	250.000	4.000	1.000.000.000

Phân tích: Mặc dù A có biên cao hơn, nhưng tổng lợi nhuận lại thấp hơn B → Nếu doanh nghiệp có ngân sách tiếp thị giới hạn, nên ưu tiên đổ vào sản phẩm B, sau đó mới tới A.​

Đề xuất giải pháp:​

• Ưu tiên ngân sách quảng cáo cho sản phẩm B, tiếp đến là A.
• Tạm thời hạn chế đầu tư cho sản phẩm C hoặc cân nhắc tăng giá bán để cải thiện biên lợi nhuận.
• Áp dụng chiến lược "bundling" – bán C kèm A/B để tăng tiêu thụ gián tiếp.

TÌNH HUỐNG 3: Tính điểm hòa vốn từng sản phẩm để lập ngân sách sản lượng tối thiểu​

Mục tiêu: Biết được sản lượng tối thiểu cần bán để không bị lỗ – rất quan trọng trong việc lập kế hoạch bán hàng và kiểm soát rủi ro tài chính.
Tại sao cần phân tích giá thành?

• Vì chỉ khi biết rõ giá thành và mức đóng góp (giá bán - biến phí), ta mới xác định được điểm hòa vốn đúng.
• Mỗi mặt hàng có cấu trúc chi phí khác nhau, nếu gộp lại sẽ che khuất rủi ro riêng lẻ của từng mặt hàng.

Ví dụ tính hòa vốn:

Mặt hàng	Giá bán	Biến phí	Định phí	Lãi gộp/sp	Hòa vốn (sp)
A	1.500k	1.000k	1 tỷ	500k	2.000
B	2.000k	1.600k	1.2 tỷ	400k	3.000
C	1.200k	950k	800tr	250k	3.200

Phân tích: Sản phẩm C có điểm hòa vốn cao nhất → Rủi ro cao hơn nếu thị trường tiêu thụ yếu. CFO có thể cân nhắc giảm sản lượng hoặc ngừng đầu tư mở rộng với C.​

Đề xuất giải pháp:​

• Đặt doanh thu tối thiểu trong ngân sách = điểm hòa vốn x giá bán để phòng ngừa rủi ro.
• Nếu sản phẩm C khó đạt điểm hòa vốn → cần giảm định phí phân bổ hoặc tái cơ cấu.

TÌNH HUỐNG 4: Phân bổ chi phí SG&A hợp lý theo từng dòng sản phẩm​

Mục tiêu: Tính chính xác chi phí quản lý – bán hàng (SG&A) theo tỷ trọng doanh thu để không bị lệch khi lập ngân sách theo mặt hàng.
Tại sao cần phân tích giá thành và doanh thu từng mặt hàng?

• Nếu không phân bổ hợp lý, sản phẩm A có thể bị “gánh” chi phí từ B, gây hiểu lầm về hiệu quả.
• Khi phân tích đúng, CFO có thể xác định sản phẩm nào đang chịu chi phí quá mức.

Ví dụ:
Tổng SG&A: 6 tỷ
Doanh thu từng mặt hàng:

Mặt hàng	Doanh thu	Tỷ lệ	Phân bổ SG&A
A	7.5 tỷ	30%	1.8 tỷ
B	12 tỷ	48%	2.88 tỷ
C	5.5 tỷ	22%	1.32 tỷ

Phân tích: Khi SG&A được phân bổ minh bạch, CFO có thể đánh giá lại hiệu suất chi tiêu từng sản phẩm → Có cơ sở cắt giảm, hoặc điều chỉnh giá bán nếu cần.​

Đề xuất giải pháp:​

• Đánh giá lại hiệu quả sản phẩm sau khi phân bổ chi phí gián tiếp.
• Sử dụng hệ thống ABC (Activity-Based Costing) để phân bổ chi phí quản lý chính xác hơn theo mức độ sử dụng tài nguyên.

TÌNH HUỐNG 5: Tối ưu chi phí giá thành để giảm ngân sách hoặc tăng lợi nhuận​

Mục tiêu: Dựa vào cấu trúc giá thành để tìm cơ hội giảm chi phí → lập ngân sách tiết kiệm hoặc tăng hiệu quả tài chính.

Tại sao cần phân tích sâu cấu trúc giá thành?

• Giúp tìm ra khoản mục chi phí có biên độ giảm, chẳng hạn đàm phán lại giá nguyên liệu, tăng hiệu suất lao động…
• Giúp dự báo kịch bản ngân sách khác nhau: ngân sách bảo thủ, ngân sách tiết kiệm, ngân sách tối ưu.

Ví dụ: Sản phẩm B:

Khoản mục	Trước tối ưu	Sau tối ưu	Ghi chú
Nguyên liệu	700.000	650.000	Đàm phán lại NCC
Nhân công	600.000	600.000	Không đổi
Chi phí khác	300.000	280.000	Tăng hiệu suất máy
Tổng	1.600.000	1.530.000	Giảm 70.000/sp

Phân tích: 8.000 sp x 70.000 VND = 560 triệu VND tiết kiệm → Có thể đưa vào ngân sách đầu tư mới, hoặc tăng dự phòng tài chính.​

Đề xuất giải pháp:​

• Rà soát lại toàn bộ BOM (Bill of Materials) và chi phí định mức.
• Tái đàm phán nhà cung cấp hoặc đổi sang nhà cung cấp mới có chi phí tốt hơn.
• Đầu tư vào cải tiến năng suất (LEAN, Kaizen).

Tổng kết & Hướng hành động​

Giá trị từ phân tích giá thành	Ứng dụng thực tiễn trong lập ngân sách
Hiểu rõ chi phí theo mặt hàng	Dự báo chi phí sản xuất chính xác, tránh sai lệch ngân sách
Biết sản phẩm sinh lời cao	Phân bổ marketing, nhân sự và đầu tư phù hợp
Đo lường rủi ro từng sản phẩm	Lập ngưỡng an toàn doanh thu – kiểm soát lỗ
Tối ưu chi phí hoạt động	Tạo phương án ngân sách tiết kiệm, có cơ sở đàm phán với BLĐ

Gợi ý hành động tiếp theo cho CFO/Kế toán trưởng:​

1. Chuẩn hóa hệ thống tính giá thành theo từng sản phẩm – tránh phân bổ bình quân.
2. Xây dựng mô hình lập ngân sách theo từng dòng sản phẩm, kết hợp kịch bản “Thường – Tốt – Xấu”.
3. Ứng dụng phần mềm kế toán quản trị/ERP có phân tích đa chiều theo sản phẩm, phòng ban, kênh bán...
4. Tổ chức định kỳ review chi phí thực tế vs ngân sách – phản hồi điều chỉnh nhanh.
5. Đào tạo nội bộ phòng kế toán – tài chính về tư duy quản trị chi phí, không chỉ hạch toán kế toán thuần túy.

Hiểu giúp chúng ta khác biệt và làm tốt hơn.

Dễ dàng hơn nữa các bạn có thể tham gia các khoá học của CLEVERCFO:
Khóa CFO: https://clevercfo.com/khoa-hoc-cfo
Khóa kế toán trưởng: https://clevercfo.com/ke-toan-truong
Khóa online: http://clevercfo.com/online